„Najpiękniejsze myśli są niczym bez uczynków”, „Dla duszy miłującej nie ma nic niemożliwego” - pisała św. Teresa. Dzieła, które po sobie zostawiła, te literackie, architektoniczne i duchowe, są najlepszym dowodem na jej ogromną miłość oraz prawdziwość tych twierdzeń. Wyrusz hiszpańskim szlakiem Świętej Teresy w poszukiwaniu duchowej siły.
Tekst: Katarzyna Sołtyk
Od roku 2015, nazywanego w związku z 500. rocznicą urodzin świętej Teresy z Avili Rokiem Terezjańskim, najsłynniejszy szlak pielgrzymkowy Europy – Camino de Santiago (Szlak św. Jakuba) – ma konkurenta, a właściwie – konkurentkę. 17 hiszpańskich miast związanych z życiem św. Teresy zostało połączonych w szlak nazwany jej imieniem. Są wśród nich tak słynne perły jak Grenada, Sewilla, Toledo, Burgos, Segowia oraz Salamanka, jak i mniej znane miejscowości: Beas de Segura czy Soria. Te miasta to miejsca, w których święta Teresa założyła w XVI wieku swoje zreformowane klasztory karmelitanek i karmelitów bosych. Utworzyły one Związek Miast Terezjańskich. Aż siedem z nich wpisanych jest na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Władze Andaluzji i Kastylii, przez które biegnie szlak św. Teresy, liczą, że pewnego dnia dogoni on popularnością słynną drogę świętego Jakuba. Pielgrzymów przekonywać nie trzeba, a zwykłych turystów mają skusić fantastyczne zabytki, mistyczne klimaty oraz terezjańska kuchnia słynąca z prostych i smacznych potraw, przygotowywanych na bazie produktów najlepszej jakości oraz takich smakołyków, jak ciasteczka Dulces Carmelitas i Yemas de Santa Teresa.
SZLAK ŚW. TERESY
Miejscowości na szlaku św. Teresy można odwiedzać w dowolnej kolejności i docierać do nich dowolnie wybranym środkiem transportu. Ale szlak przewidziany jest raczej dla zmotoryzowanych (albo korzystających z komunikacji publicznej), bo ślady działalności świętej reformatorki rozrzucone są po całej Hiszpanii. Każdy może wytyczyć swoją własną drogę: szlak duchowy, turystyczny, kulturalny, a nawet kulinarny – wybierając to, co go najbardziej zainspiruje. Podobnie jak na szlaku św. Jakuba, tak i tutaj w każdym mieście związanym ze św. Teresą można otrzymać paszport, w którym zbiera się stemple, aby na końcu odebrać dyplom pielgrzyma. Warunkiem jest odwiedzenie co najmniej czterech miast terezjańskich, w przynajmniej dwóch wspólnotach autonomicznych, a także zakończenie wędrówki w Avili. Paszport można również pobrać ze strony www.huellasdeteresa.com. Z myślą o polskich pielgrzymach wydano też paszporty w naszym języku, a także niewielki przewodnik prezentujący kolejne miejsca na drodze pielgrzymkowej.
Niedawno powstałego szlaku nie opanowała jeszcze komercja, dlatego pamiątek nie ma zbyt wiele. Ale można już schrupać Teresę z piernika, czy kupić laleczki oraz breloczki z jej podobizną. W miastach zaś plakaty stale przypominają o patronce pisarzy, żołnierzy i gastronomii oraz autorce, która zrewolucjonizowała hiszpańską literaturę. Biorąc pod uwagę, ile odbyła ona podróży w ciągu całego życia, powinna zostać także patronką podróżników.
ŚW. TERESA – ZBYT PIĘKNA DO KLASZTORU
Teresa Sánchez de Cepeda y Ahumada urodziła się 28 marca 1515 roku w Avili. Nazywana Teresą z Avili, Teresą od Jezusa lub Teresą Hiszpańską, zasłynęła jako mistyczka, poetka, reformatorka i założycielka karmelitanek bosych oraz założycielka 17 konwentów w całej Hiszpanii. W 1614 r. papież Paweł V ogłosił Teresę błogosławioną, a kanonizował ją osiem lat później Grzegorz XV. Paweł VI w 1970 r. włączył św. Teresę z Avili oraz św. Katarzynę ze Sieny w poczet doktorów Kościoła – jako dwie pierwsze kobiety.
Teresa była piękną brunetką o wyrazistych oczach. Mistyczką, pisarką, podróżniczką i jedną z pierwszych feministek Europy. Była jednocześnie zaradną kobietą interesu, obdarzoną głęboką duchowością i poetycką duszą. Po matce odziedziczyła wyjątkową urodę oraz poczucie humoru i pokorę, po ojcu zaś – niezłomność i hardość. Ostatnia z tych cech nie była uważana za cnotę u kobiet tamtych czasów. Wszak Teresa żyła w XVI-wiecznej Hiszpanii, zdominowanej przez mężczyzn. A jednak udawało jej się zdobywać pieniądze i donatorów na budowę kolejnych klasztorów. Kiedy jako młoda dziewczyna wstąpiła do klasztoru bez klauzuli, okazała się zbyt piękna i towarzyska – miała więc mnóstwo przyjaciół, a nawet adoratorów, co uniemożliwiało jej głęboko przeżywać odosobienie. Dlatego założyła nowy zakon karmelitanek bosych, w którym surowość i prostota szły w parze z samotną kontemplacją oraz poświęcaniem większości czasu modlitwom, nabożeństwom, śpiewaniu i lekturze. W zreformowanych klasztorach obowiązywały też długie okresy milczenia, a siostry (a później też bracia) chodziły bez obuwia – stąd nazwa zakonu. Sama zaś Teresa w rozpadającej się karecie przez 20 lat podróżowała tysiące kilometrów, zakładając wraz ze św. Janem od Krzyża, poetą i wybitnym autorem dzieł mistycznych, kolejne klasztory. Św. Jan, podobnie jak ona, szukał w zakonach odosobnienia i surowych reguł prowadzących do mistycyzmu.
ŚWIĘTA CZY PRZEKLĘTA?
W czasach Teresy Avila była niewielkim miastem otoczonym potężnymi murami z 90 wieżami i 9 bramami, które do dziś wyglądają imponująco. W Avili „La ruta Teresiana” prowadzi do miejsca, w którym stał dom, w którym urodziła się Teresa (dziś znajduje się tu kościół i męski klasztor jej imienia), kościoła San Juan Bautista, gdzie mistyczka otrzymała chrzest, następnie do najstarszego założonego przez nią klasztoru św. Józefa oraz do Karmelu, do którego wstąpiła jako młoda dziewczyna i przyjęła imię Terasa de Jesús. Legenda mówi, że w krużgankach klasztornych mniszka spotkała chłopca, który zapytał ją, jak się nazywa. „Jestem Teresa od Jezusa, a ty?”. „Jestem Jezus od Teresy” – odparł chłopczyk.
Avila od zawsze była mekką mistyków, dlatego powstawały tu najważniejsze dzieła mistyki islamskiej, hebrajskiej i chrześcijańskiej, a dziś mieści się jedyne w Europie Muzeum Mistycyzmu – Avila Mistica – wprowadzające przyjezdnych w tajemniczy świat mistyki. Sama Teresa często doświadczała mistycznych wizji, bólu i cierpienia. Twierdziła, że żadne uczucie w niej nie jest silniejsze od miłości do Boga, a równocześnie opisywała demony, które ją dręczyły. Ponad dwa wieki później Freud nazwał ją patronką histeryczek, choć jej dzieła są dowodem na to, że była kobietą o niezwykle silnej woli, upartą i twardo stąpającą po ziemi. Jej kolejne dzieła, takie jak „Życie”, „Droga doskonałości”, „Twierdza wewnętrzna”, czy „Wołanie duszy do Boga” stały się klasyką literatury mistycznej. Do dziś tłumaczone są niemal na wszystkie języki świata. Zachowało się też ponad 400 listów oraz poezje. Ale najbardziej imponującym dziełem życia św. Teresy są pomniki jej niezłomności pozostawione w 17 hiszpańskich miastach.
SZLAK ŚW. TERESY – SEWILLA, GRENADA, TOLEDO, BURGOS
Wycieczka szlakiem św. Teresy to równocześnie mistyczna wędrówka śladami świętej, ale także podróż przez burzliwą historię Hiszpanii i jej najwspanialsze zabytki. To odwiedziny w legendarnej Alhambrze i magicznych ogrodach Generalife, wizyta w Muzeum Flamenco w Sewilli czy spacer w labiryncie uliczek Toledo i podziwianie obrazów El Greco. To muzułmańska przeszłość i sztuka mudejar oraz renesansowe kościoły i klaszory Grenady. Hiszpańska poezja, andaluzyjskie flamenco i centra kulturowe południowej Europy. Miejsca przyciągające miliony turystów z całego świata.
Pierwszy klasztor, jaki założyła Teresa poza Avilą, powstał w Segowii. W Sewilli, nieopodal portu stanął zaś 11. Jednak w okolicy kwitła prostytucja i ciemne interesy, co nie licowało z powagą zakonu, w którym biedne siostry spały na gołej ziemi i odżywiały się ziemniakami. Dlatego już po wyjeździe Teresy został on przeniesiony w spokojniejsze miejsce. Dziś skromne zgromadzenie pod wezwaniem św. Józefa prezentuje zwiedzającym liczne relikwie świętej oraz jej słynny portret, jedyny namalowany za jej życia, przez samego św. Jana od Krzyża. Obok portretu znajduje się płaszcz, który ponoć przynosi szczęście brzemiennym kobietom. Można też zobaczyć rękopis „Twierdzy wewnętrznej” – największego dzieła świętej.
W niewielkim Beas de Segura znajduje się makieta opisywanej przez mistyczkę kryształowej twierdzy. W Toledo, najpiękniej położonym mięście Hiszpanii, słynącym dziś ze spektakularnej procesji Bożego Ciała, rozpoczął się kluczowy etap życia świętej Teresy, która właśnie tutaj zaczęła spisywać swoje myśli, Dały one początek literackiemu dorobkowi świętej. Dzięki pomocy bogatego przedsiębiorcy, który na łożu śmierci przekazał jej pieniądze, założyła też w Toledo kolejny klasztor. W Grenadzie powstał 16 klasztor (św. Józefa), a w Burgos klasztor stojący u wejścia do historycznej dzielnicy Realejo – ostatnie z jej wielkich dzieł życia. Tutaj można skończyć mistyczną podróż szlakiem pięknej Teresy lub ją zacząć… według uznania.
